Ο Διόνυσος ήταν γιος του Δία και της Σεμέλης, κόρης του βασιλιά της Θήβας, Κάδμου, και ένας από τους σημαντικούς θεούς της Αρχαίας Ελλάδας. Η Σεμέλη κεραυνοβολήθηκε, όταν, ύστερα από προτροπή της Ήρας, ζήτησε να δει όλο το μεγαλείο του θεϊκού εραστή της. Ο Δίας, προκειμένου να σώσει το παιδί που ήδη η Σεμέλη κυοφορούσε, το πήρε και το έραψε στον μηρό του μέχρι τη μέρα της γέννησής του. Σύμφωνα με διαδεδομένη παράδοση, για να προστατευτεί από την οργή της Ήρας, ο μικρός Διόνυσος ανατράφηκε στη Νύσα από Νύμφες, περιοχή που άλλοι την τοποθετούν στο όρος Ελικώνα, άλλοι στη Θράκη και Μακεδονία, άλλοι στην Ασία και άλλοι στην Αφρική. Νύσα ονομαζόταν και μια από τις Νύμφες που τον μεγάλωσαν. Το πρώτο συνθετικό του ονόματός του θεωρείται βέβαιο ότι προέρχεται από το Ζευς (γενική Διός). Ως προς το δεύτερο συνθετικό, η πιο αληθοφανής από τις πολλές υποθέσεις που έχουν διατυπωθεί το συνδέει με τη Νύσα. Ονομαζόταν επίσης Βάκχος και ήταν κατά κύριο λόγο ο θεός του κρασιού, του γλεντιού, της βλάστησης και της γονιμότητας. Θεωρούνταν ακόμη προστάτης του δράματος, καθώς αυτό αναπτύχθηκε στα πλαίσια των λατρευτικών του εορτών. Προς τιμήν του διοργανώνονταν μεγαλοπρεπείς γιορτές σε πολλές ελληνικές πόλεις, όπως τα «Μεγάλα Διονύσια», τα «Κατ’ αγρούς Διονύσια», τα «Λήναια», και τα «Ανθεστήρια», ενώ αργότερα η λατρεία του μεταφέρθηκε και στη Ρώμη. Του αποδίδονταν πολυάριθμα επίθετα, σημαντικότερα από τα οποία ήταν «Ελευθέριος» ή «Λυαίος», αυτός που απελευθερώνει από τα πάθη και τα βάσανα, «αιγοβόλος», στον οποίο θυσιάζονται οι κατσίκες, «χθόνιος», που ανήκει στη γη, και «οινοδότης», που προσφέρει οίνο. Έφερε ως έμβλημα τον φαλλό, τον θύρσο ή τη δάδα, και συνοδευόταν από Μαινάδες, Σατύρους και Σιληνούς. Άλλωστε χαρακτηριστικό στοιχείο της διονυσιακής λατρείας ήταν η έκσταση, η οργιαστική φρενίτιδα, η ένθεη μανία και ο ενθουσιασμός, τα οποία οδηγούσαν στην ένωση του πιστού με τον θεό. Γνωστός ήδη από τη μυκηναϊκη εποχή και γεμάτος ταξίδια και περιπλανήσεις σε διάφορα μέρη, όπως η Αίγυπτος, η Συρία, η Φρυγία, η Ινδία, ο θεός συνδέθηκε ιδιαίτερα με τη θρακική γη και τους ανθρώπους της. Στο Παγγαίο όρος μάλιστα βρισκόταν το ξακουστό ιερό του Διονύσου, το οποίο ήλεγχαν οι Σάτρες της Θράκης. Αξιοσημείωτος είναι ο μύθος με πρωταγωνιστές τον Διόνυσο και τον Λυκούργο, βασιλιά των Ηδωνών της Θράκης. Σύμφωνα με μια παραλλαγή, ο Λυκούργος προβάλλοντας λυσσαλέα αντίσταση στον Διόνυσο, επιτέθηκε στις Βάκχες που τον συνόδευαν και απείλησε τη ζωή του θεού, με αποτέλεσμα να τιμωρηθεί με παραφροσύνη. Σε κατάσταση μανίας κατακρεούργησε το ίδιο του το παιδί, θεωρώντας ότι κλαδεύει αμπέλι. Οταν ξαναβρήκε τη λογική του, διαπίστωσε ότι η χώρα του είχε πληγεί από σιτοδεία. Ο Διόνυσος έδωσε χρησμό ότι η ξηρασία θα παρέμενε, αν δεν θανατωνόταν ο Λυκούργος, έτσι οι Ηδωνοί τον μετέφεραν στο όρος Παγγαίο, όπου άγρια άλογα τον κατασπάραξαν.
